Fonologie
η φωνολογία
Er is geen één-op-één relatie tussen de vierentwintig letters van het Griekse alfabet (7 klinkers en 24 medeklinkers) en de diverse klanken die ze weergeven. De belangrijkste reden hiervoor is dat het Grieks een historische spelling hanteert. Ondanks het feit dat de uitspraak door de eeuwen heen sterk is veranderd, worden de meeste worden grotendeels nog zo geschreven als vroeger.
Doordat er in Griekenland tot voor kort twee vormen van de
Griekse taal gangbaar waren, de spreektaal (dimotiki) en de
puristentaal (katharevousa), is het fonologische en
morfologische systeem van het Grieks niet altijd consistent: zo tref
je naast elkaar εφτά en επτά (zeven), οχτώ en οκτώ (acht)
en εννιά en εννέα (negen) aan.
Nu de taalstrijd beëindigd is en de dimotiki de officiële taal van
de Republiek Griekenland is geworden, slijt langzamerhand de
overgevoeligheid voor dit soort variaties in uitspraak en
woordvorming.
In de praktijk is het zo dat de spreektaal doorspekt is met
katharevousa-vormen. Wanneer dus het begrip 'katharevousa' of
'geleerde taal' wordt gebruikt, betekent dat nog niet dat er sprake
is van een ongebruikelijke uitspraak of woordvorming.
In de klankleer (fonologie) spreekt men
van fonemen, klankeenheden die ingedeeld en benoemd worden
door hun plaats van articulatie door het spraakorgaan. Fonemen
worden weergegeven in een speciaal fonetisch schrift, waarbij de
aanduiding van het foneem tussen vierkante haken staat.
Nb. Er zijn veel meer fonemen dan letters in het (Griekse of
Nederlandse) alfabet. Een letter kan in de ene situatie als het ene
foneem en in een andere situatie als een ander foneem worden
uitgesproken. Dit gebeurt meestal onder invloed van de omliggende
letters.
Transliteratie
Transliteratie is de omzetting van het Griekse schrift naar Latijnse lettertekens.
Fonemen zijn symbolen waarmee de uitspraak wordt aangegeven.
kleine letter | hoofd- letter | naam | naam fonetisch | foneem | uitspraak: | geschreven | trans- literatie | zoals in | trans- literatie |
α | Α | άλφα | [álfa] | [a] | tussen a en aa |
|
a | 'Αννα | Anna |
β | Β | βήτα | [víta] | [v] | als Franse v | v | Καβάφης | Kavafis | |
γ | Γ | γάμμα | [γáma] | [γ] |
als Zuidnederlandse g |
|
g | Γλυκάς | Glykas |
δ | Δ | δέλτα | [ðélta] | [ð] | als Engelse th in the | d | Δημάδης | Dimadis | |
ε | Ε | έψιλον | [épsilon] | [e] | als e in pet | e | Ελένη | Eleni | |
ζ | Ζ | ζήτα | [zíta] | [z] | als z in zacht | z | Ζαχαρίας | Zacharias | |
η | Η | ήτα | [íta] | [i] | als i in liter | i | Σεφέρης | Seferis | |
θ | Θ | θήτα | [θíta] | [θ] | als Engelse th in thing | th | Θωμάς | Thomas | |
ι | Ι | ιότα | [jóta] | [i]
[j] |
als i in liter
als j in jij |
i | Μίκης | Mikis | |
κ | Κ | κάππα | [kápa] | [k] [kj] |
als k in kies k met j-klank |
k | Κάλβος | Kalvos | |
λ | Λ | λάμβδα | [lámbda] | [l] | als Franse 'dunne' l | l | Λευτέρης | Lefteris | |
μ | Μ | μυ | [mi] | [m] | als m in maat | m | Μαρία | Maria | |
ν | Ν | νυ | [ni] | [n] | als n in niet | n | Νίκη | Niki | |
ξ | Ξ | ξι | [ksi] | [ks] | als x in xylofoon | x | Αλέξης | Alexis | |
ο | Ο | όμικρον | [ómikron] | [o] | als o in lok |
|
o | Κοζάνη | Kozani |
π | Π | πι | [pi] | [p] | als p in poes | p | Παλαμάς | Palamas | |
ρ | Ρ | ρο | [ro] | [r] | tongpunt-r | r | Ρίτσος | Ritsos | |
σ ς | Σ | σίγμα | [síγma] | [s]
[z] |
als s in sis als z in lezen |
s | Συμεών | Symeon | |
τ | Τ | ταυ | [taf] | [t] | als t in taak | t | Τρικούπης | Trikoupis | |
υ | Υ | ύψιλον | [ípsilon] | [i]
[j] |
als i in liter
als j in jij |
y | Βιζυηνός | Vizyinos | |
φ | Φ | φι | [fi] | [f] | als f in fiets | f | Φανή | Fani | |
χ | Χ | χι | [xji] | [x] [xj] |
als Duitse ach-laut als Duitse ich-laut |
ch | Χατσής | Chatzis | |
ψ | Ψ | ψι | [psi] | [ps] | als ps in psalm | ps | Ψυχάρης | Psycharis | |
ω | Ω | ωμέγα | [oméγa] | [o] | asl o in lok | o | Ωρίων | Orion |
Lettercombinaties
Naast het alfabet kent het Grieks nog diverse klinker- en medeklinkercombinaties met een eigen uitspraak.
Uit het bovenstaande blijkt al dat diverse klinkers en klinkercombinaties dezelfde uitspraak hebben.
In combinatie met aangrenzende letters ondergaan diverse medeklinkers bij de uitspraak nog een kleine wijziging.
In het Grieks bestaan diverse klinkercombinaties die, in tegenstelling met het Nederlands, in principe zonder trema worden weergegeven.
Griekse woorden worden, indien zij uit meer dan één lettergreep bestaan, over het algemeen van een accent voorzien.
Leestekens
Het Grieks hanteert de
komma en de
punt op dezelfde wijze als het Nederlands. In het Grieks wordt
het
vraagteken
geschreven als de Nederlandse puntkomma.
In plaats van de Nederlandse puntkomma, wordt
de hoge punt
gebruikt (·).
Klinkers kunnen net als in het Nederlands voorzien worden van een
trema.
Wanneer de transliteratie een combinatie van klinkers oplevert
die in het Nederlands een
tweeklank of klinkercombinatie vormen, maar die in
het Grieks afzonderlijk worden uitgesproken, dan plaatst men een
trema: Βέης Veïs, Φαλιέρος Faliëros.
Verder wordt de klemtoon aangegeven met een accent.
Behalve de hiervoor genoemde letters en leestekens wordt soms nog een ander letterteken aangetroffen, in één van de volgende vormen:
Dit letterteken dient gelezen te worden als ου.
Dit letterteken is een voorbeeld van een ligatuur.
Een ligatuur is een letterteken dat bestaat uit 2 aaneengeschreven letters.
Voorbeelden: in het Frans: œuf (ei) en bœuf (vlees), in het Noors: ærefrykt (eerbied). in het Nederlands de letter ij, de samengeschreven i en j.
De officiële drukletter voor de Griekse ου is:
Het letterteken wordt gevormd door de ο met daarbovenop de υ.
Deze ου stamt uit het Cyrillisch en het Latijn.
Een ander letterteken dat niet meer in het huidige Grieks voorkomt is de stigma. Dit letterteken wordt gebruikt voor het getal 6 en wordt dan in het moderne Grieks geschreven als στ.
De schrijfwijze van de woorden in het Grieks kan variëren.
- de uitspraak van letters die na elkaar uitgesproken moeten worden,
leidt tot een wijziging in de uitspraak aan daarmee tot een
wijziging in de schrijfwijze:
= bv. dissimilatie,
slot-ν,
klinkerdeletie
- de regels voor vervoeging en verbuiging leiden tot aanpassing aan
de schrijfwijze:
= bv. toevoeging van een
inwendig augment leidt ertoe dat geassimileerde letters
gedissimileerd worden.
Dit laatste leidt tot de volgende gevallen:
- εκβράζω - εξέβρασα
- εισρέω - εισέρρυσα (nb toevoeging van een 2e
ρ)
- εκτρέφω - εκέθρεψα
- παρεμβάλλω - παρενέβαλα
- συγκλίνω - συνέκλινα